Avrupa Birliği (AB), aday ülkelere destek olmak amacıyla “Katılım Öncesi Yardım Aracı” adlı bir destek sistemi oluşturmuştur. Bu destek aracı, Instrument for Pre-Accession Assistance, yani kısaca “IPA” dır. Bünyesinde beş bileşeni içermekte olan IPA’nın beşinci bileşeni, Türkiye’de ilk olarak 2007-2013 yılları arasında uygulanan “Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma” yaygın kullanımıyla “IPARD” (Instrument for Pre-Accession Assistance Rural Development)’dır. 2007-2013 yıllarını kapsayan IPARD’ın 1. döneminin ardından, 2014-2020 yıllarını kapsayan IPARD’ın 2. dönemine geçilmiştir.
IPARD ile amaçlanan, Avrupa Birliği’nin ortak tarım, kırsal kalkınma ve ilgili politikalarının uygulanması, yönetimi için uyum hazırlık ve politikalarının geliştirilmesinin desteklenmesidir. IPARD kapsamında 42 il desteklenmektedir.
Bu iller;
- Afyonkarahisar,
- Ağrı,
- Amasya,
- Aksaray,
- Ankara,
- Ardahan,
- Aydın,
- Balıkesir,
- Burdur,
- Bursa,
- Çanakkale,
- Çankırı,
- Çorum,
- Denizli,
- Diyarbakır,
- Elazığ,
- Erzincan,
- Erzurum,
- Giresun,
- Hatay,
- Isparta,
- Kahramanmaraş,
- Karaman,
- Kars,
- Kastamonu,
- Konya,
- Kütahya,
- Malatya,
- Manisa,
- Mardin,
- Mersin,
- Muş,
- Nevşehir,
- Ordu,
- Samsun,
- Şanlıurfa,
- Sivas,
- Tokat,
- Trabzon,
- Uşak,
- Van
- Yozgat
Bilindiği üzere Türkiye’de kırsal ve kentsel alanların kalkınma hızı ve ekonomik gelişmişlik düzeylerinde eşitsizlikler söz konusudur. Bunun sebebi, Türk ekonomisin daha çok kentlerdeki sanayi ve hizmet sektörleri lehine gelişmiş olması ve bunun doğal sonucunda da kırsal alanlardan kentlere yapılan göçtür. 1927-1950 yıllarında, nüfusun dörtte üçü kırsal bölgelerde yaşamakta ve tarımsal faaliyetlerle uğraşmakta iken, 1950’li yıllardan itibaren kentleşme süreci yaşanmış ve kırsal alanlardan kentlere göçler baş göstermiştir. Bu durum kırsal alanların terk edilmesi ve böylece kaynakların heba edilmesine neden olmuştur.
Türkiye’nin, tarımını modernize etmeye, kırsal alanların sosyo-ekonomik koşullarını geliştirmeye ve AB Müktesabatının ortak pazar, veterinerlik, bitki sağlığı, tüketicinin korunması, kalite, sağlık, hijyen ve çevrenin korunmasına yönelik konuları benimsemesi gerekmektedir.
IPARD Programının stratejik amaçları söyle sıralanmaktadır:
- Hedeflenen yatırımlar vasıtasıyla tarım sektörünün (işleme dahil) sürdürülebilir modernizasyonuna katkı sağlanması,
- Genişleme Paketinde belirtildiği üzere; gıda güvenliği, veterinerlik, bitki sağlığı, çevre ve diğer standartlara ilişkin AB müktesebatının üstlenilmesinin teşvik edilmesi,
- Kırsal alanların sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlanması,
- Yerel kırsal kalkınma stratejileri ve tarım-çevre tedbirlerinin uygulanması için hazırlık faaliyetlerinin yapılması
IPARD, Türk tarımının AB Ortak Pazarı’na açılması bakımından küçük ve orta ölçekli işletmelere, hem ekonomik verimliliklerini sağlamak, hem de uzun dönemde sürdürülebilirliklerinin ve varlıklarının devamlılığını garantiye almak amacıyla üretim tekniklerini ve işlemlerini iyileştirmeleri için destek sağlamaktadır. Aynı zamanda tarımsal işletmelerin, kalite ve kalite yönetimi, hijyen ve gıda güvenliği, hayvan refahı, çevre koruma (su kullanımı, gübre ve nitrat kirliliği yönetimi) ile iş güvenliği konularında topluluk standartlarına ulaştırılmasına yardım etmektedir.
Ayrıca IPARD, Türkiye’de geçimlik ve yarı geçimlik işletmelerin yaygınlığı göz önüne alındığında, ekonomik sürdürülebilirlik eşiğinin hemen altında bulunan sınırlı sayıdaki yarı-geçimlik tarımsal işletmelere destek vermek suretiyle bu işletmelerin gelişmesini ve söz konusu eşiği aşarak küçük ve orta ölçekli işletmeler grubuna dahil olmasını amacını gütmektedir.
Avrupa Birliği müktesebatı ve anlaşmalar çerçevesinde uygulamanın etkili ve doğru bir şekilde gerçekleştirilmesi, ödemelerin zamanında ve uygun bir şekilde yapılması, desteklenen proje ve faaliyetlerin sözleşme hükümlerine uygun bir şekilde yürütülmesinin sağlanması, buna ilişkin kontrol ve izlemenin gerçekleştirilmesi, ilgili kurum ve makamlara görevleri ile ilgili bilgi, belge ve raporların tam ve zamanında intikali ile görevli ve sorumlu kurum, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu’dur (TKDK). Kurum, ilgili anlaşmalarla belirlenen yetkili makam ve kuruluşların kırsal kalkınma programı uygulamalarının ve malî yönetimin etkinleştirilmesi ve akreditasyonla ilgili hususlarda tavsiye ve taleplerinin yerine getirilmesi, bilgi ve belge taleplerinin zamanında sağlanması ile yükümlüdür.
Başvuru sahipleri başvurularını belirtilen zaman içinde TKDK İl Koordinatörlüklerine (İK) yaparlar. İdari kontroller İK’ler tarafından TBS (Tarım Bilgi Sistemi) üzerinden yapılır. Tüm parseller bu parsel tabanlı sistemde kayıtlıdır. Parsel büyüklüğü, sulama koşulları (sulanan ve sulanmayan), tarımsal üretim çeşidi (ekilebilir veya mera), eğim, verim, çiftçinin diğer uygulamaları, gibi tarım arazisi parsel verileri bu sistemden görülebilir. Uygun başvuru sahipleriyle sözleşme imzalanır. Mali bütçe izin verdiği taktirde, başvruru sahibi taahhüt altına alacağı arazi büyüklüğünü ilk taahhütü üzerinden TKDK tarafından belirlenecek bir oranda genişletebilir. Bu durumda, taahhüt süresi aynı kalacaktır. Başvuru sahibi taahhüt konusu tarımsal arazinin alanını TKDK tarafından belirlenecek bir oranda mevcut arazi için hali hazırda ödenmiş olan desteği iade etmeden azaltabilir. Eğer taahhüt yukarıda belirtilen seviyenin de altında kalacak şekilde azaltılırsa, bahsi geçen seviyeyi aşan ödenmiş destek iade edilecektir. Uyumsuzlukları engellemek için orantılılık prensibi doğrultusunda bir yaptırımlar sistemi geliştirilecektir.
